ธาตุทั้งสี่

ธาตุทั้งสี่ คือรากฐานสำคัญในศาสตร์การแพทย์แผนไทย ซึ่งประกอบด้วย ธาตุดิน น้ำ ลม และไฟ โดยแต่ละธาตุมีผลต่อสุขภาพและโรคภัยของคนเราอย่างลึกซึ้ง การวิเคราะห์ธาตุเจ้าเรือนจึงเป็นจุดเริ่มต้นของการรักษาและปรับสมดุลร่างกายให้เหมาะสมเฉพาะบุคคล ตามทฤษฎีทางการแพทย์แผนไทยซึ่งมีพัฒนาการมาจากการแพทย์อายุรเวทของอินเดีย

ลักษณะของธาตุทั้งสี่ในแพทย์แผนไทย

1. ธาตุดิน (ปถวีธาตุ)

ถือเป็นที่ตั้งแห่งกองธาตุ มีคุณสมบัติแข็ง คงรูป คงตัว จับต้องได้ เป็นองค์ประกอบในส่วนที่เป็นโครงสร้าง จำแนกออกได้เป็น 20 ประการ ได้แก่

ธาตุทั้งสี่ ธาตุดิน
  • ผม (เกศา)
  • ขน (โลมา)
  • เล็บ (นขา)
  • ฟัน (ทันตา)
  • ผิวหนัง (ตะโจ)
  • เนื้อ (มังสัง)
  • เส้นเอ็น (นหารู)
  • กระดูก (อัฎฐิ)
  • เยื่อในกระดูก (อัฎฐิมิญชัง)
  • ม้าม (วักกัง)
  • หัวใจ (หทยัง)
  • ตับ (ยกนัง)
  • พังผืด (กิโลมกัง)
  • ไต (ปิหกัง)
  • ปอด (ปับผาสัง)
  • ไส้ใหญ่ (อันตัง)
  • ไส้น้อย (อันตคุนัง)
  • อาหารใหม่ (อุทริยัง)
  • อาหารเก่า (กรีสัง)
  • เนื้อในสมอง (มัตถเก มัตถลุงคัง)

2. ธาตุน้ำ (อาโปธาตุ)

มีลักษณะเป็นของเหลว ซึมซาบ ไหลเวียน โดยอาศัยธาตุลมช่วยทำให้เคลื่อนที่ จำแนกออกได้เป็น 12 ประการ ได้แก่

ธาตุทั้งสี่ ธาตุน้ำ
  • น้ำดี (ปิตตัง)
  • เสมหะ (เสมหัง)
  • น้ำหนอง (ปุพโพ)
  • น้ำเลือด (โลหิตตัง)
  • เหงื่อ (เสโท)
  • มันข้น (เมโท)
  • น้ำตา (อัสสุ)
  • มันเหลว (วสา)
  • น้ำลาย (เขโฬ)
  • น้ำมูก (สิงฆานิกา)
  • น้ำไขข้อ (ลสิกา)
  • น้ำปัสสาวะ (มุตตัง)

3. ธาตุลม (วาโยธาตุ)

เป็นพลังภายในร่างกายที่ทำให้มีการเคลื่อนที่ เคลื่อนไหว หมุนเวียน จำแนกออกได้เป็น 6 ประการ ได้แก่

ธาตุทั้งสี่ ธาตุลม
  • ลมพัดจากเบื้องล่างสู่เบื้องบน (อุทธังคมาวาตา)
  • ลมพัดจากเบื้องบนสู่เบื้องล่าง (อโคมาวาตา)
  • ลมพัดในกระเพาะอาหารและลำไส้ (โกฏฐาสยาวาตา)
  • ลมพัดอยู่ในท้องนอกลำไส้ (กุจฉิสยาวาตา)
  • ลมพัดทั่วร่างกาย (อังคมังคานุสารีวาตา)
  • ลมหายใจเข้าออก (อัสสาสะปัสสาสะวาตา)

4. ธาตุไฟ (เตโชธาตุ)

มีลักษณะของการเผาผลาญ เผาไหม้ ให้ความร้อน ให้ความอบอุ่น จำแนกได้เป็น 4 ประการ ได้แก่

ธาตุทั้งสี่ ธาตุไฟ
  • ไฟสำหรับอุ่นกาย (สันตัปปัคคี)
  • ไฟทำให้ร้อนระส่ำระส่าย (ปริทัยหัคคี)
  • ไฟเผาให้แก่ชรา (ชิรณัคคี)
  • ไฟย่อยอาหาร (ปริณามัคคี)
Scroll to Top